De waarde van mensen verdient een andere bejegening

Wat gezondheid betekent voor mens en maatschappij hebben we de afgelopen anderhalf jaar gezien. Het is duidelijk dat het wel en wee van een samenleving veel meer is dan het bruto nationaal product. Het gaat om de kracht en de veerkracht van de samenleving waarvan mensen op basis van hun talenten deelgenoot kunnen zijn. Brede Welvaart strekt zich dan ook uit over de volle breedte van het sociaaleconomische en sociaal-culturele spectrum.

Drie dingen behoeven wat mij betreft nu de aandacht: klimaat en energietransitie, kansengelijkheid en bejegening. Als er één regio is die weet wat een energietransitie teweeg kan brengen in de samenleving, is het Limburg wel. De sociale achterstanden die ontstonden na de mijnsluitingen, vormen nog steeds een thema. Laten we dus aandacht besteden aan de balans tussen klimaat en werkgelegenheid, zodat de goede banen die bijvoorbeeld op Chemelot bestaan, ook behouden blijven voor onze kinderen. We moeten uitkijken dat Limburg geen ‘lagelonenland’ wordt. Door steeds maar weer de ruimte te bieden aan pop-up distributiecentra die enkel concurreren op lage kosten om zich hier te vestigen, creëer je geen hoogwaardige banen en structurele werkgelegenheid. Limburg heeft een gezamenlijke werkgelegenheidsagenda nodig voor de lange termijn, met een doorvertaling in de hele keten. Voor het industriebeleid betekent dat: investeringen in research en development, in productie en in kennis en opleiding. Dat leidt tot die bredere welvaart, waarvoor mensen zich hier willen vestigen.

Goede banen

Er wordt gezegd dat er in alle sectoren een tekort is aan goede mensen. Maar daar kun je ook anders naar kijken. De kwaliteit van veel banen sluit niet aan bij wat mensen zoeken. Zij hebben werk nodig dat perspectief biedt, waar je een toekomst mee kunt opbouwen en waarmee je zelfstandig kunt voorzien in je onderhoud. Een baan dus, met een CAO en een pensioenregeling. De energietransitie kan dit soort goede banen opleveren, bijvoorbeeld in de installatiebranche of bij energiebedrijven. Maar als er mensen op tijdelijke basis via een flexcontract worden ingehuurd om sleuven te graven, gaat de energietransitie geen structurele werkgelegenheid opleveren. Ter vergelijking een andere sector. In de transport en logistiek zijn de arbeidsomstandigheden vaak zwaar en wil men de goedkoopste arbeidskrachten – arbeidsmigranten of mensen met een flexcontract. Dat levert voor de mensen in de regio dus niets op. We moeten invloed uitoefenen op de wijze waarop het werk vormgegeven wordt; duurzaamheid van werk moet bevorderd worden. Het gaat dus ook om regionaal rentmeesterschap en regioseren.

Zekerheid

Als vakvereniging zetten wij ons in voor collectieve regelingen die het mogelijk maken dat mensen zich voldoende kunnen emanciperen om een plek in de samenleving in te nemen. Dat betekent dat er basale zekerheden geboden worden om je bestaan op te bouwen en dat mensen bejegend worden vanuit vertrouwen en geloof in hun kunnen. De zekerheden van ons sociale stelsel zijn afgebouwd en er is weinig voor in de plaats gekomen. Persoonlijke aandacht is vervangen door websites als mijnHRM.nl of Werk.nl. Instituties als de Belastingdienst of het UWV lijken te handelen vanuit gestold wantrouwen. Brede Welvaart betekent voor mij ook dat je mensen kansen biedt en in gesprek gaat als dingen niet meteen lukken. Gelukkig lijkt hier nu een kentering in te komen en groeit het besef dat persoonlijke aandacht er echt toe doet.

Kansengelijkheid

Om tegemoet te komen aan de huidige arbeidsmarktvraagstukken én te bereiken dat mensen op termijn een baan hebben die zekerheid biedt, is het nodig om mogelijkheden te creëren om van de ene sector over te stappen naar de andere. Nu is het heel moeilijk om je te kwalificeren voor zo’n baan met perspectief. Zijn er bijvoorbeeld geschikte BBL-trajecten en is er compensatie voor gederfde inkomsten? Want hoe zorg je dat er brood op de plank is in de periode waarin je een opleiding volgt om zo’n overstap te maken? Mensen die nu dat risico willen nemen, krijgen vaak de deksel op de neus. Het is essentieel om mensen regie te geven op hun toekomst en daar de faciliteiten en kaders voor te creëren. Daarmee bouw je aan kansengelijkheid in de segmentering die onze samenleving kenmerkt: haves - havenots, man - vrouw, hoogopgeleid – laagopgeleid - praktisch opgeleid - technisch opgeleid, autochtoon – allochtoon, enzovoort. Voor mensen die hoogopgeleid zijn, zijn de kansen groter; er zijn leerbudgetten en faciliteiten. Maar kom je toevallig uit de verkeerde wijk of van de verkeerde ‘werkvloer’, dan ligt de keuze voor je school of carrière al min of meer vast en daarmee is je toekomstige arbeidsaanbod ook bepaald. Een wijkgerichte en werkvloergerichte aanpak is in mijn ogen essentieel. En Leven Lang Ontwikkelen, maar dan collectief in de CAO geregeld, zodat duidelijk is dat mensen mogen ontwikkelen; het is een recht!

Verantwoordelijkheid

Een belangrijk speerpunt voor ons als FNV is de verhoging van het minimumloon, zodat mensen kunnen leven van hun salaris en hun kinderen kansen kunnen geven, doordat ze niet in schuldenproblematiek terechtkomen en blijven hangen. Nederland is inmiddels een meritocratie geworden, met als neoliberaal uitgangspunt: je moet je eigen ding doen en je bent zelf verantwoordelijk voor je leven. Ik ontken die eigen verantwoordelijkheid niet, maar we zijn ook als maatschappij verantwoordelijk om mensen kansen te bieden. Dat betekent opnieuw: opleidingsmogelijkheden bieden. Wie technisch analfabeet of digibeet is, moet die vaardigheden ook als volwassene kunnen verwerven, zodat hij aan de slag kan bij een bedrijf dat 21e-eeuwse skills vraagt. Ook een goede vakopleiding helpt mensen om aan de slag te blijven. Tijdens de coronacrisis hebben we ook weer gezien hoe belangrijk de publieke beroepen zijn. Een herwaardering van de zorg en het onderwijs is aan de orde! Er zijn goede mensen nodig, de overheid mag weer wat sterker worden.

In gesprek

Voor mij is één van de beste rapporten van de afgelopen tijd ‘Weten is nog geen doen’ van de WRR. Het pleit voor ondersteuning van mensen, burgers, werknemers, zodat zij beter kunnen omgaan met de hoge eisen die onze samenleving stelt. Vrijwel iedereen heeft moeite met het maken van een plan, het plan vervolgens uitvoeren, omgaan met verleiding en tegenslag, en volhouden. Daar hebben we winst te behalen. Voor kinderen is er huiswerkbegeleiding, waarom niet voor volwassenen? Het systeem is daar nu totaal niet op ingericht, waardoor mensen veel te snel worden afgeschreven. Het is ook vreemd dat mensen in de WW of de bijstand geen opleiding mogen volgen – ze moeten beschikbaar zijn voor een baan… Het zou beter zijn om in gesprek te gaan, mensen te vragen wat zij willen en wat niet en daar een aanbod aan te koppelen. ‘Nederland leert door’ bijvoorbeeld, biedt mogelijkheden om je kosteloos te kwalificeren. 

Bejegening

Zo werk je vanuit respect en vertrouwen aan een toekomstperspectief. Noem het een sociale dialoog. Dat kun je ook breder trekken. Houd bijvoorbeeld ‘volkscolleges werk en inkomen’ om in gesprek te gaan over de energietransitie en wat dat gaat betekenen voor de beroepen. In het CAO-overleg voor de schoonmaaksector hebben we bijvoorbeeld een dialoog gevoerd over welk werk behouden moet blijven en welk werk het beste gerobotiseerd kan worden, omdat het belastend of smerig is. Deze tijd van netwerken vereist een andere manier van samenwerken en met elkaar omgaan. Het is nodig je te realiseren dat je zelf in een bubbel zit en niet weet hoe het is om bijvoorbeeld rond te moeten komen van een bijstandsuitkering. In de nieuwe samenwerking gaat het erom dat je van elkaar ziet welke waarde je toevoegt, zodat er oplossingen ontstaan die werken voor mensen. Op die basis kunnen we gezamenlijk die energietransitie en die technologische transitie realiseren. En in de aanpak, dat is essentieel, moeten we niet uitstralen dat wij mensen willen veranderen. Mensen willen best veranderen maar niet veranderd worden.

Ron van Baden is regioleider FNV, Zuidoost-Nederland