Huishoudelijk werkers: van onzichtbaar naar erkend
De kracht van organisatie
Een historische dag was het, 16 juni 2011, toen de ILO conventie 189 voor huishoudelijk medewerkers aannam. Het betekende eindelijk erkenning voor hen als werknemers met rechten. Ruim 10 jaar na de conventie kijken huishoudelijk medewerkers trots terug op de verbeteringen die ze bereikt hebben. En Mondiaal FNV met hen, want het begon allemaal op ons kantoor en we bleven betrokken als facilitator en constante energieleverancier voor hun campagnes.
Foto: Jan Banning
Explosie van vreugde
“Ja,... ik was er bij,” zegt toenmalig FNV-voorzitter Agnes Jongerius glunderend in het jaarverslag 2011 van Mondiaal FNV over de dag waarop de ILO conventie 189 aannam. “We zaten in de grote vergaderzaal. Tot de nok toe gevuld. Het was een bijzondere mix van mensen, want in veel van de landendelegaties zaten ook vakbondsvertegenwoordigers die zelf in de huishouding werkten. Veel vrouwen dus. Toen op een groot scherm de uitslag van de telling werd geprojecteerd, waaruit bleek dat 83 procent voor het verdrag had gestemd, volgde een explosie van vreugde. Mensen begonnen te juichen en te klappen, en een groep vrouwen vloog spontaan de directeur-generaal van het ILO om de hals. Die wist echt niet wat hem overkwam. […].”
Cruciale rol
“Het verdrag gaat om de erkenning en respect voor de mensen die zo vaak ongezien blijven. Daarom was het, denk ik, zo ontroerend. Dit is echt iets waarvan je wilt kunnen zeggen: Ik was er bij. Het was een absoluut hoogtepunt. En Mondiaal FNV heeft hierbij een cruciale rol gespeeld".
Domestic workers provide essential care to the most precious parts of many employers’ lives: their children, their elderly parents and their homes.
Nisha Varia – Human Rights Watch, ILO conferentie 2010
Assepoester
Met een beetje fantasie lijkt het verhaal van de huishoudelijk werkers in de afgelopen 15 jaar op het sprookje Assepoester.[1]De huishoudelijk werker doet het (vuile) werk in het huis bij een privéfamilie en zorgt ook nog vaak voor kinderen en/of grootouders. Een grote verantwoordelijkheid die de huishoudelijk werker onzichtbaar, onderbetaald en onbeschermd draagt. De prins die zorgt voor een goed einde voor Assepoester is helaas geen optie, maar de ILO-conferentie waarop conventie 189 werd aangenomen kan je zien als ‘het bal’ waarop de huishoudelijk werkers konden stralen.
Moderne slavernij
De problematiek van huishoudelijk werkers is nauw verbonden met kwesties als informele economie, migratie en kinderarbeid. Vaak zijn huishoudelijk werkers migranten, die ver van huis, meestal illegaal, aan uitbuiting bloot staan. Kritiek betekent al gauw ontslag, en zonder familie in de buurt betekent dit dat de meisjes vaak geen dak meer boven het hoofd hebben. Ook uitzetting is dan een concrete vrees. Binnen de grote groep van informele werkers zijn zij misschien wel de meest kwetsbaren.
Internationale primeur
Het was maar 5 jaar eerder, in 2006, dat huishoudelijk werkers uit de hele wereld bij elkaar kwamen. Mondiaal FNV organiseerde op het hoofdkantoor van de FNV een internationaal seminar voor vakbonden en organisaties die zich inzetten voor de positie van huishoudelijk werkers. Het seminar, georganiseerd in samenwerking met IRENE (International Restructuring Education Network Europe), bood een platform aan zestig deelneemsters uit 27 landen. Internationaal was dit een absolute primeur.
Wereldwijd netwerk met ambitie
Daar ontstond een ambitieus idee: waarom geen wereldwijd netwerk van huishoudelijk werkers oprichten met als doel om hun rechten vast te laten leggen in een ILO-conventie? Mondiaal FNV zorgde er voor dat het niet bij een idee bleef, en ondersteunde het netwerk. Zo kon het uitgroeien tot een wereldwijd verbond van actieve organisaties van bevlogen huishoudelijk werkers die niet langer bij de pakken neer wilden zitten.
Foto: Een groep huishoudelijk medewerkers viert samen met de directeur-generaal van de ILO, Juan Somavia, de uitslag van de stemming over het Verdrag inzake huishoudelijk personeel. Photo: ©ILO/photo pool ILC
Nieuwe campagne
Op 16 juni 2011 kwam dan eindelijk de beloning. Het aannemen van conventie 189 door de ILO was niet het eindpunt. Pas nadat de landen de conventie hebben geratificeerd zijn ze wettelijk verplicht om hun nationale wetgeving aan te passen aan de standaard zoals afgesproken in het verdrag. Het internationale netwerk van huishoudelijk werkers startte, wederom met steun van Mondiaal FNV, meteen een nieuwe campagne om landen te stimuleren de conventie in nationale wet om te zetten.
Netwerk wordt federatie
Ondertussen werd het netwerk een wereldwijde vakbond: the International Domestic Workers Federation (IDWF) werd opgericht door 47 huishoudelijk werkersorganisaties in 2013. Nu vertegenwoordigt de IDWF 590.000 huishoudelijk werkers, aangesloten bij 81 nationale organisaties in 63 landen.
Van conventie naar nationale wet
Een nationale wet bereiken: op z’n zachtst gezegd geen makkelijke taak als huishoudelijk medewerker. Hoe overtuig je regering en parlement? Een lange weg, van duwen, trekken en volhouden. Je moet sterk zijn èn met velen.
Huishoudelijk medewerkers in Peru vieren dat een wet is aangenomen
Nationaal succes
De kracht van organisatie en (internationale) solidariteit bewijst zich bijvoorbeeld in Peru. Daar werd op 1 oktober 2020 conventie 189 in een nieuwe nationale wet voor huishoudelijk werkers uitgewerkt. Met een minimumsalaris, toegang tot gezondheidszorg en pensioen, en een maximale werkdag van 8 uur. Ook discriminatie en seksuele intimidatie zijn bij deze wet verboden.
“De nieuwe wet in Peru is een goed resultaat en een beloning voor de goede lobby, de goede voorstellen en de vasthoudende acties van de bonden van huishoudelijk werkers. Met steun van de andere Peruaanse bonden en ook internationaal", aldus Mondiaal FNV beleidsmedewerker Astrid Kaag. Zoals ook jarenlange steun van de FNV.
Strijd nog niet afgelopen
Ook nu moeten de huishoudelijk werkenden weer doorknokken: voor naleving van de wet. Omdat men in particuliere huizen woont is dat moeilijk en wordt er niet of nauwelijks gecontroleerd. Het is dus vaak papier.
Resultaten van de ILO-conventie
Tot nu toe hebben 32 landen conventie 189 geratificeerd.[2] Tientallen landen hebben nieuwe garanties voor huishoudelijk medewerkers, zoals:
- Een minimum loon
- Rustdagen
- Ziekteverlof
- Geschreven contracten
- Ziektekostenverzekering
- Sociale zekerheid
- Cao-onderhandeling
- Bescherming tegen seksuele intimidatie
Covid-pandemie
De Covid-19-pandemie bracht veel huishoudelijk werkers wereldwijd in de problemen. Ze zaten vast in het huis waar ze werkten en konden niet naar hun familie, kregen geen middelen om zich te beschermen tegen het virus, ze raakten hun werk kwijt of ze werden op straat gezet zonder inkomen en onderdak. Zoals de Ethiopische huishoudelijk werkers in Libanon, waar de vrouwen simpelweg werden ‘gedumpt’ bij de ambassade van Ethiopië.
In Nederland, waar zo’n 40.000 tot 75.000 ongedocumenteerde migranten huishoudelijk werk verrichten, stuurde de FNV een brief aan minister Koolmees van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Veel migrant huishoudelijk werkers verloren hun werk en kwamen zonder inkomen. En daardoor ook hun families in het land van herkomst. De FNV heeft de minister opgeroepen om de acute problemen van de huishoudelijk werkers te verlichten en een structurele verbeteringen zoals vastgelegd ILO-conventie 189 te bieden.
Toekomst: nog veel te doen
Er zijn nog veel uitdagingen voor de huishoudelijk werkers. De Covid-pandemie heeft de ongelijke en kwetsbare positie van hen blootgelegd: verborgen achter de deuren van de huizen waar ze werken, zonder wettelijke bescherming. Mondiaal FNV steunt nationale vakbonden voor huishoudelijk werkers om de gevolgen van Covid-19 te verlichten. Maar ook de strijd om conventie 189 om te zetten in een nationale wet gaat door. Er zijn nog genoeg landen, waaronder Nederland, die de conventie niet hebben geratificeerd. Maar 10 jaar na conventie 189 is ook gebleken dat de bundeling van krachten en volharding daadwerkelijke verbeteringen opleveren. Mede mogelijk gemaakt door de langdurige steun die Mondiaal FNV samen met de FNV gaf en nog geeft.
Bekijk ook
De video van de International Domestic Workers' Federation over de behaalde resultaten na het aannemen door de ILO van conventie 189
Huishoudelijk werkers maken een aanzienlijk deel uit van de wereldwijde beroepsbevolking in de informele sector en behoren tot de meest kwetsbare groepen werknemers. Zij werken voor privéhuishoudens, vaak zonder duidelijke arbeidsvoorwaarden, ongeregistreerd volgens enig boekje, en uitgesloten van de werkingssfeer van de arbeidswetgeving. Momenteel zijn er wereldwijd ten minste 67 miljoen huishoudelijk werkers, kinderen niet meegerekend, en dit aantal neemt gestaag toe in ontwikkelde en ontwikkelingslanden. Hoewel een aanzienlijk aantal mannen in de sector werkt - vaak als tuinman, chauffeur of butler – is 80 procent van alle huishoudelijk personeel vrouw.
Bron: ILO
[1] De vergelijking met Assepoester doet lijken alsof er geen mannen dit beroep uitoefenen. Dat is niet zo, maar de overgrote meerderheid -80%- van de domestic workers is vrouw.
