Leve de dag van strijd en solidariteit

Over een eeuw 1-mei affiches

Op de dag van de arbeid, de dag van internationale verbondeenheid laten we zien dat werkers solidair zijn met elkaar en dat we samen ten strijde zullen trekken om op te eisen waar we recht op hebben. Maar we staan op deze dag ook stil bij de verworvenheden die in het recente en verre verleden bij elkaar zijn gestreden door arbeidersbewegingen van over de hele wereld. Ook dit jaar staat de 1 mei-viering van de FNV in het teken van internationale solidariteit en saamhorigheid. Die waarden speelden al een grote rol bij de allereerste editie.

In 1889 werd er op het congres van de Tweede Internationale besloten dat er solidariteit tussen arbeiders van over de hele wereld nodig was in de strijd voor de achturige werkdag. Het was destijds normaal om dagen van 10, 12 of zelfs 16 uur te werken. Om dat te veranderen zouden de aanwezigen de volgende 1 mei – in 1890 – tegelijkertijd demonstreren in hun thuislanden. “Het was toen al een strijd van een hele brede linkse coalitie,” zegt vakbondshistoricus Rosa Kösters over de eerste Dag van de Arbeid. “Politieke partijen en vakbonden gaan op dat moment overal tegelijk het gevecht voor de achturige werkdag aan.”

Zoals we weten leidde die strijd uiteindelijk tot een overwinning. In Nederland wordt de achturige werkdag in 1919 ingevoerd. Kösters: “Daarna zie je dat die demonstraties op 1 mei blijven bestaan, maar dat het thema verandert in een algemene, internationale Dag van de Arbeid.”

De rode vlag als rode draad

De arbeidersbeweging was sterk in haar symboliek en historische protestaffiches zijn ware kunstwerken. Zo ook de affiches die oproepen om naar de 1 mei-demonstraties te komen. Op die affiches is de rode vlag, of soms alleen de suggestie van de vlag, de rode draad die de manifestaties met elkaar verbindt. Zie het affiche van het 1 mei Comité Amsterdam zoals hieronder.

Vorig jaar omarmde  de FNV de rode vlag na een periode van afwezigheid opnieuw op de eigen protestaffiches. “Onze afficheserie is een ode aan de winnaars en de werkers die ons land draaiende houden. Een ode aan de mensen die uit de onzichtbaarheid durven te stappen,” zei ontwerper Marnix de Klerk destijds. Samen met zijn partner Nina Mathijsen ontwierp hij de  afficheserie van de FNV  in de oude stijl van de arbeidersbeweging. Met rode vlag. Want er is behoefte weer aan symboliek: “We zijn niet bang om onze symbolen af te stoffen. Mensen hebben behoefte aan tradities, omdat tradities de wapens vormen in de strijd van de arbeidersbeweging. Mensen kunnen zich letterlijk onder één vlag scharen, want samen staan we sterk.”

Vlaggen zijn sterke symbolen. Zoals te zien was op de FNV manifestatie tegen de inkomenscrisis van 26 November 2022 in het olympisch stadion. Maar de rode vlag is het sterkste en herkenbaarste symbool van de arbeidersbeweging. “Halverwege de 19e eeuw werkten mensen in veenkoloniën en als grondwerkers voor het uitgraven van het Noordzeekanaal. Die gebruikten rood als symbool voor het staken,” zegt Kösters. “Ze sliepen allemaal in tentenkampen en eentje hangt een rode vlag aan de tent om de staking aan te kondigen. Een volgende had geen rode vlag, maar wel een rode sjaal om op te hangen. Zo verspreidde de boodschap van de staking zich door het hele kamp. Ook waren er optochten waarbij degene die vooropliep een rode vlag droeg.”

Verbindende factor

Zolang er gestaakt wordt wappert de rode vlag. “Die vlag staat voor zowel actiebereidheid en strijdbaarheid als solidariteit en verbondenheid,” zegt Kösters. “En het is nog steeds een brede paraplu waar verschillende mensen zich onder thuis voelen.”En zo keert dat symbool door de geschiedenis telkens terug op de protestaffiches van verschillende partijen en vakbonden die oproepen om samen te komen op 1 mei. Zoals op het affiche van de FNV in samenwerking met een hele trits partijen uit 1975. “In de tijd voor de televisie en sociale media waren protestaffiches een belangrijke manier om je boodschap over te brengen,” zegt Kösters. “Ze zijn ook gewoon prachtig. Er is veel tijd en energie in gestoken. Het paste in de verheffingsgedachte dat arbeiders ook recht hebben op mooie posters.” Een mooi voorbeeld is het ontwerp van Willem Papenhuijzen. Met als een van de sprekers vakbondsman en toekomstig verzetsheld Henk Sneevliet.

De Dag van de Arbeid is door de jaren heen op verschillende manieren ingevuld. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat het geen nationale feestdag is in Nederland, waar dat in veel andere landen wel zo is. Na de Tweede Wereldoorlog nam het belang van de 1-meiviering af bij Nederlandse vakbonden. Er was tijdens de wederopbouw nog weinig behoefte aan strijd. Althans, dat dachten ze.

Wederopstanding

In de jaren ’70 veranderde dat. De noodzaak om in actie te komen voor sociale veranderingen werd opnieuw diep gevoeld. En daarbij speelden protestaffiches weer een grote rol. Er was veel ruimte voor kunstenaars en andere artistieken om hun politieke ideologieën kracht bij te zetten in de kunst. “Beeldende kunst en politiek hebben een directe relatie,” zegt ontwerper Rob Schröder. In 1977 ontwierp hij samen met Lies Ros voor de CPN het affiche voor de Dag van de Arbeid (zie afbeelding). “We waren geen politici, maar kunstenaars. Maar ook wij vochten voor onze vrijheid. Ik vind dat je dergelijk werk alleen kunt maken als je deel uitmaakt van die bewegingen. Als je begrijpt dat het belangrijk is waar je het voor doet. Al was het alleen al zodat politieke partijen niet naar reclamebureaus gingen voor hun ontwerpen.”

De affiches maakten Schröder en Ros op de Rietveld Academie in Amsterdam. “We gingen gewoon met zijn tweeën zitten schuiven en plakken. Al discussiërend en ruziemakend,” zegt hij. Op het affiche is een grote fabriek te zien. “Kan je nagaan hoe oud het is. Die dingen bestaan bijna niet meer,” lacht Schröder. “Voor ons was dat toen een directe relatie met de Franse ontwerperij; die twee daken en die pijp. Dat was een symbool dat de Franse linkse beweging gebruikte. Wij gebruikten dat symbool ook. De letters drukten we op de oude drukpers op school en die plakten we in het ontwerp. Die brachten we dan naar de drukkerij van de CPN. En daar vonden ze dat prachtig.”

Protestaffiches in het heden

Sinds het ontwerp van Schröder en Ros is er veel veranderd. “Wij hebben tijden meegemaakt dat heel de stad volhing met affiches,” zegt Schröder. “Want de enige manier om mensen duidelijk te maken dat er iets aan de hand was - als je het niet in de krant kreeg - was plakken. Tot het moment dat die hele nieuwe media opkwamen. Nu maak je iets en verzend je dat over de hele wereld, maar het heeft dezelfde rol. Je ziet heel veel beelden terug van groepen die zelf dingen maken.” Dat is ook logisch. De noodzaak om actie te voeren blijft bestaan. Kijk maar naar de verhalen van de werkers die opstonden voor verandering. Bij de Nationale Spoorwegen, de gemeenten en de kinderopvang. Bij IKEA, de industriële wasserijen en de technische groothandel. Allen voorbeelden van recente strijd die tot verbeterde arbeidsvoorwaarden heeft geleid. Actievoeren loont. Staken loont. En gestaakt wordt er. “De media staan bol van artikelen over de stakingsgolf,” ziet ook Rosa Kösters. “De ledenaantallen van de FNV nemen toe. De actiebereidheid neemt toe. Het belang is terug.” Het belang van het strijden voor verbetering. En daarbij is er behoefte aan symbolen. Trots dragen wij de rode vlag weer met ons mee.

De rode vlag vertelt het verhaal van nationale en internationale solidariteit. Het verhaal van mensen met verschillende achtergronden die gezamenlijk actievoeren voor verandering. “Zaken die we vandaag de dag allemaal vanzelfsprekend vinden – zoals vakantiedagen, pensioenen of het weekend – die zijn verworven door gezamenlijke strijd,” zegt Kösters. “Daar is in het verleden keihard voor gevochten. Dat is een belangrijk verhaal om te blijven vertellen.”

Daarom is de terugkeer van de rode vlag op onze affiches zo essentieel. Die vlag staat voor een tijdperk waarin we harder moeten strijden dan ooit tevoren. Waarin we een voorbeeld moeten nemen aan de werkers die voor ons gestreden hebben. Waarin we samen moeten optrekken en solidair moeten zijn. De werkers in Nederland hebben recht op hun deel. En samen gaan we het halen. Want alle werkers verdienen beter. 

Terug naar Dag van de Arbeid 2024