Nissewaard belooft burger transparantie over ‘fraudescore’
Gemeente Nissewaard belooft transparantie over de data-analyses die ze laat uitvoeren op bijstandsgerechtigden. Deze kunnen hun fraudescores straks opvragen en inzien. Ook komt er een infographic en een animatie om burgers tekst en uitleg te geven. ‘Eerst zien en dan geloven’, reageren vakbond FNV en het Platform Burgerrechten.
Volgens hen moet het college de analyses staken, zolang ze deze niet op een eenvoudige manier kan uitleggen.
SyRI verboden
Nadat het risicoprofileringssysteem SyRI door de rechter werd verboden, ontstond discussie in de Nissewaardse raad over het inzetten van risicoanalyses door Totta Data Lab voor het opsporen van fraude. Het bedrijf voert sinds 2018 in opdracht van de gemeente Nissewaard data-analyses uit op bijstandsgerechtigden met persoonsgegevens aangeleverd door de gemeente. Waar het gemeentebestuur eerst nog volhield dat SyRI niet vergelijkbaar was met de analyses van Totta, stelt het college inmiddels toch meer openheid van zaken te willen gaan geven.
Nissewaard: 'Iedere burger kan individuele fraudescore opvragen’
Volgens de gemeente kan iedere burger voortaan de individuele fraudescore opvragen. ‘Dit is nieuw’, zegt Maureen van der Pligt van de FNV. ‘Want tot nu toe was dat niet mogelijk. In reactie op raadsvragen in februari gaf het college een technisch document vrij, maar daaruit bleek niet op welke kenmerken Totta ‘risicoburgers’ selecteert. In reactie op nieuwe raadsvragen stelt het college nu dat burgers de opbouw van hun fraudescore kunnen inzien. Ook kan een burger zich tegen deze score verweren, bijvoorbeeld door bezwaar aan te tekenen tegen een beslissing van de gemeente.
De FNV wijst erop dat op basis van de nieuwe privacywet (AVG) iedere doorgelichte burger bezwaar moet kunnen aantekenen tegen de analyses, ongeacht of iemand door het algoritme is geselecteerd. ‘Als Nissewaard elk van haar 2300 bijstandsgerechtigden wil doorlichten, moet het zich tegenover elk van die burgers kunnen verantwoorden – niet alleen de personen die op een risicolijst belanden’, zegt van der Pligt. FNV won afgelopen februari in een brede coalitie met o.a. Platform Burgerrechten en NJCM een rechtszaak tegen SyRI.
‘Eerst zien, dan geloven’
Volgens de partijen moet nog blijken of het college haar beloftes kan waarmaken. ‘Voorlopig hangt er nog een dik rookgordijn rondom de samenwerking tussen Nissewaard en Totta Data Lab’, stelt Ronald Huissen van Platform Burgerrechten. ‘De SyRI-uitspraak was helder: je hebt als burger het recht om te volgen wat er binnen zulke systemen met je data gebeurt. Als je geen inzage hebt in de werking, kun je je er niet tegen verweren.’
Geen goede uitleg is in strijd met SyRI vonnis
Zolang het college niet in staat is om de manier waarop ze burgers doorlicht uit te leggen, handelt het in strijd met het SyRI-vonnis en moet ze de analyses stopzetten, zo stellen FNV en het Platform Burgerrechten.
Blind varen op algoritmen
De ontoereikende uitleg die het college vooralsnog geeft over de analyses wekt de indruk dat het blind vaart op Totta’s algoritmen. Waar het college in de vorige antwoorden de analyses van Totta nog een ‘aanvullend middel’ noemde, maakte het in de laatste antwoorden bekend dat de algoritmen van Totta de algemene her-controle van bijstandsgerechtigden door de gemeente volledig heeft vervangen. Het bedrijf Totta levert elk kwartaal tien burgers aan die volgens haar algoritmen een ‘hoog risico’ op fraude hebben. Deze worden vervolgens nader onderzocht door de sociale dienst.
‘Het college stelt weliswaar dat niet Totta, maar zij bepaalt welke burgers worden onderzocht, maar het kiest daarvoor enkel burgers uit die binnen de door Totta aangeleverde selectie vallen’, stelt Huissen. ‘In hoeverre bepaal je dan zelf wie je onderzoekwaardig vindt?’
FNV en het Platform Burgerrechten beraden zich nog op vervolgstappen en bereiden een inzageverzoek voor waarmee uitkeringsgerechtigden in Nissewaard hun gegevens kunnen opvragen.
