Nog steeds verontrustende sociale onveiligheid bij Belastingdienst, Douane en Toeslagen

FNV Overheid heeft de afgelopen maanden een verkennend onderzoek verricht naar omgangsvormen op de werkvloer bij de Belastingdienst, Douane en Toeslagen. De resultaten zijn verontrustend. Ruim 85% van de mensen die te maken hebben met grensoverschrijdend gedrag voelt zich niet gesteund door de organisatie; 35 % van de respondenten ervaart een onveilig werkklimaat. Ruim 40% heeft het afgelopen jaar te maken gehad met grensoverschrijdend gedrag.

Pesten, buitensluiten, seksueel grensoverschrijdend gedrag en machtsmisbruik

FNV Overheid kreeg al langer tal van signalen binnen van pesten, buitensluiten, seksueel grensoverschrijdend gedrag en machtsmisbruik, maar ook overschrijdend gedrag met betrekking tot geaardheid van medewerkers.

Sinds 2019 blijkt uit eerdere onderzoeken ‘Hoor de klok luiden’ en meldingen dat er veel mis is met de sociale veiligheid en de sfeer op de werkvloer. Zo steeg in 2022 het aantal meldingen van grensoverschrijdend gedrag met maar liefst 65% ten opzichte van het jaar daarvoor. Uit het ADR rapport (2.1) blijkt, dat men het belangrijk vindt maar niet urgent.

Bron: FNV rapport ‘Hoor de klok luiden’, ‘Onderzoeksrapport Evaluatie preventieve integriteitsvoorzieningen Belastingdienst’ en het ‘Jaarverslag 2022 integriteit Belastingdienst’.

In ons contact met de medewerkers bleven de signalen toenemen. Dit was vervolgens aanleiding om een breder verkennend onderzoek in te zetten met vragen gericht op sociale en psychologische veiligheid van de medewerkers.

Het doel van het onderzoek was om inzicht te krijgen in het werkklimaat en het welzijn van medewerkers binnen de genoemde organisaties. Daarbij lag de focus op het identificeren van mogelijke problemen die kunnen bijdragen aan gevoelens van onveiligheid en het gebrek aan adequate ondersteuning vanuit de dienstleiding voor medewerkers.

‘Iedereen weet het, maar niemand durft het aan te kaarten’

FNV Overheid bestuurder Mieke van Vliet: ‘De resultaten van het onderzoek zijn zeer verontrustend. Ze laten zien dat er binnen de Belastingdienst, Douane en Toeslagen wel een zeer uitgebreid meldlandschap is, maar dat dit niet leidt tot het oplossen van het onveilige gevoel bij medewerkers. Dit werkt uiteraard belemmerend in het melden van pesten, buitensluiten, machtsmisbruik, discriminatie of seksueel grensoverschrijdend gedrag. Medewerkers voelen zich niet veilig genoeg om hun mening te uiten, bang dat zij hiervoor gestraft worden. Wederzijds vertrouwen en respect zijn ver te zoeken bij deze onderdelen van het Ministerie van Financiën. Iedereen weet het, maar niemand durft het aan te kaarten’.

Wegkijken en doorschuiven

Mieke van Vliet: ‘Uit het onderzoek blijkt ook dat als medewerkers de moed hebben om te melden er dan een ‘systeem’ in werking treedt van ‘wegkijken en doorschuiven’. Niemand neemt zijn verantwoordelijkheid, niemand grijpt in. De melder staat vervolgens helemaal alleen. De impact hiervan is enorm. Sommige medewerkers krijgen hierdoor ook andere problemen. Ze worden ziek of via de achterdeur van de organisatie de deur uitgewerkt waardoor ze hun baan verliezen en in de financiële problemen komen. Er zijn gevallen bekend dat ze bovendien hun geliefde en hun huis kwijtraken en psychisch beschadigd zijn.

Als je signalen van medewerkers niet serieus neemt en niet oplost, wordt dat ’het nieuwe normaal’. De manier waarop de dienst zijn eigen medewerkers behandelt, signalen niet oppakken, juridische strijd aangaan met medewerkers wat tijd geld kost en leed veroorzaakt, heeft zijn weerslag op de dienstverlening naar burgers en bedrijven. Ook daar zijn voorbeelden dat met dezelfde aanpak burgers en bedrijven in de problemen komen.

Het wordt nu echt hoog tijd dat de organisatie zijn verantwoordelijkheid neemt. Wie kan dit doorbreken en wie moet zijn verantwoordelijkheid nemen, zodat het weer veilig en prettig werken wordt? Zodat dit alles uiteindelijk ook ten goede komt aan een betere dienstverlening naar de burgers en bedrijven, want: ‘Binnen beginnen is buiten winnen!’

Achtergrond verkennend onderzoek grensoverschrijdend gedrag Belastingdienst FNV

Aanleiding onderzoek

In 2019 hebben heeft FNV al een onderzoek gedaan: ‘Hoor de klok luiden’.

Naar aanleiding van dit onderzoek is er een externe ‘Commissie integriteit financiën’ opgericht.

Er werd een uitgebreid meldlandschap bij het ministerie van Financiën ingericht.

Er is geen verbetering te constateren; eerder meer signalen van grensoverschrijdend gedrag volgens het Jaarverslag integriteit 2022.

Via dit verkennend onderzoek moet duidelijk worden: Hoe werkt het in de praktijk, voelen mensen zich veilig en gesteund?

Citaten medewerkers

Als het je leidinggevende is kan je geen kant op. Je moet altijd bij je leidinggevende zijn!

Het management moet ingrijpen i.p.v. wegkijken.

Niemand doet iets.

Goed optreden na melding ongewenst gedrag.

Bescherm de melders beter.

Collega’s aanspreken op pestgedrag t.a.v. mensen van andere culturen.

Wees ook zorgvuldig naar de beklaagde.

Conclusies

35% ervaart een onveilig werkklimaat.

41% is niet tevreden over beleid sociale veiligheid.

Ruim de helft geeft aan dat er geen voorlichtingsmateriaal is over sociale veiligheid.

43% heeft het afgelopen jaar te maken gehad met grensoverschrijdend gedrag, vooral pesten en intimidatie.

Vrouwen hebben er meer mee te maken dan mannen.

Vooral collega’s en leidinggevenden veroorzaken grensoverschrijdend gedrag.

Bijna iedereen ervaart negatieve gevolgen, vooral stress; 4% overweegt zelfmoord.

Bij de helft gebeurt er niets na grensoverschrijdend gedrag.

85% van de mensen die het meemaken voelen zich niet ondersteund door de organisatie.

Mensen zoeken vooral steun bij andere collega’s.

Aanbevelingen FNV Overheid

Zorg voor een ‘zero tolerance beleid’ in de praktijk.

Neem maatregelen tegen leidinggevenden die:

zich schuldig maken aan grensoverschrijdend gedrag.

niet effectief optreden tegen grensoverschrijdend gedrag.

Zorg dat mensen niet alleen via de lijn van de eigen leidinggevende grensoverschrijdend gedrag kunnen aankaarten.

Zorg dat er effectieve opvolging komt van meldingen, zorg dat er termijnen komen en sanctiebeleid wordt toegepast. Monitor dit proces en bewaak dat.

Wees helder over wat gewenst en ongewenst gedrag is (maak vanuit de werkvloer een gedragscode).

Organiseer voor iedereen omstanderstrainingen.

Breng de risico’s van grensoverschrijdend gedrag in kaart (RI&E) en neem maatregelen om dit bij de bron aan te pakken: zorg voor een veilige werkvloer.

Geef goede voorlichting, regelmatig herhalen, en zorg dat mensen hier altijd over kunnen beschikken (via verschillende kanalen).

Hierbij kan gebruik gemaakt worden van de handreiking van Mariette Hamer (ook voor niet seksueel grensoverschrijdend gedrag):  Handreiking Meldingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer | Publicatie | Rijksoverheid.nl