Gevluchte vakbondsleider vraagt aandacht voor situatie in Turkije

6 Jaar gevangenisstraf kreeg hij opgelegd. Vlak voor de Turkse politie hem kon arresteren, vluchtte hij met een bootje naar Griekenland. Nu woont hij in Zwitserland, maar zijn hart ligt nog in Turkije. Lami Özgen (1963), tot 2017 voorzitter van de vakbondsfederatie KESK, is in Nederland om de FNV te bedanken voor de steun die hij heeft ontvangen. En aandacht te vragen: “Er zijn nog meer collega’s van mij die hier leven en steun nodig hebben.”

Hij heeft zijn verhaal goed in z’n hoofd zitten. Laat zich niet leiden door vragen, maar door wat hij kwijt wil. Özgen heeft een vriend uit Zwitserland meegenomen, ook een gevluchte burger uit Turkije, die in de jaren 90 als ingenieur 12 jaar gevangenisstraf kreeg opgelegd vanwege politieke activiteiten. Hij spreekt vloeiend Duits, dient als tolk en duider.

Özgen was de eerste Koerdische vakbondsleider van de vakbondsfederatie KESK. Hij werd begin deze eeuw gekozen en is tot 2017 voorzitter gebleven. Voordien was hij als leraar actief in de onderwijsbond Eğitim Sen, een vakbond die ook al lang onder vuur ligt van het huidige regime in Turkije. Al in 2009 kreeg hij te maken met repressieve acties van de politie. Toen werd hij samen met 30 andere KESK’ers opgepakt vanwege vakbondswerk. “Het was niet één aanleiding”, vertelt Özgen in het FNV-vakbondshuis in Amsterdam. “Het ging om toespraken, vergaderingen en acties. Ze hebben de aanklachten opgespaard en zijn toen over gegaan op arrestaties. De meeste opgepakte activisten waren Koerden. Want als je in Turkije als Koerd politiek actief bent, dan wordt je meteen gekoppeld aan de Koerdische strijdkrachten.”

‘Alles is politiek beladen’

Hij verbleef 6 maanden in de gevangenis. Hij werd, nog steeds in afwachting van zijn rechtszaak, voorlopig op vrije voeten gesteld, maar kreeg een uitreisverbod. Özgen: “Alles wat je doet, is politiek beladen in Turkije. Wij kwamen onder meer op voor de ontwikkeling van de moedertaal, of dit nu Turks, Armeens, Arabisch of Koerdisch is. Voor een leraar is dit vanzelfsprekend. Maar de verhouding tussen de regering en de Koerdische strijdkrachten was in 2009 slecht, dus was je al snel een staatsvijand.” De rechtszaak sleepte zich voort en ondertussen werden er nieuwe zaken tegen Özgen geopend.

In 2013 bleken ineens vredesbesprekingen mogelijk tussen beide partijen. Er werd een ‘commissie van wijze mannen’ gevormd, waarvan Özgen er 1 was. “Ik werd toen als vredesactivist beschouwd, heb met vele mensen gesproken en Erdoğan ontmoet. We waren zogenoemde bemiddelaars.” Maar de aanslag in de Turks-Koerdische grensstad Suruç in juli 2015, waar minstens 27 doden vielen, maakte een einde aan deze ontspanningspolitiek. “Ik werd van vredesactivist ineens ‘terrorist’.”

IS-aanslagen vernietigden vredesbesprekingen

Zo’n 75 procent van het Turkse volk wilde vrede, zegt Özgen, en die boodschap hadden ze overbracht aan de regering in Ankara en aan EU-afgevaardigden. Ook aan de Nederlandse ambassade. “Dit werd heel positief ontvangen”, zegt hij terugblikkend. IS zat achter de eerste aanslag en in oktober 2015 volgde weer een aanslag. Daarbij vielen 101 doden, waaronder 28 leden van KESK. Een uur na deze aanslag ontving Özgen doodsbedreigingen via de telefoon, later via e-mail en per post. “Ik heb aangifte gedaan, maar dit werd niet serieus genomen.”

Na de militaire couppoging in 2016 werd het leven in Turkije voor vermeende tegenstanders van het zittende regime alleen maar grimmiger. De rechtszaak uit 2009 tegen Özgen sleepte nog steeds voort. In maart 2017 hoorde hij dat hij 6 jaar gevangenisstraf kreeg, waartegen hij meteen in beroep ging. “We wisten al dat het hoger beroep zou worden afgewezen, maar we wilden tijd winnen. Ondertussen plande ik mijn vlucht.”

KESK hield eind juli 2017 een meerdaags congres. Exact 3 dagen voor aanvang deed de Turkse politie een zoekbericht uit naar Özgen. “Dat ik bij het KESK-congres aanwezig zou zijn, was ook bij de autoriteiten wel bekend. Maar ze durfden me daar niet te arresteren, want we hadden meer dan 40 delegaties uit het buitenland op bezoek. Dat zou flink wat negatieve publiciteit hebben opgeleverd.” Vanwege het uitreisverbod kon Özgen alleen op illegale wijze het land verlaten. Hij belandde via Rhodos uiteindelijk in Zwitserland. Zijn dochter en ex-vrouw kregen bezoek van de politie, die lastige vragen stelde. Het liep gelukkig met een sisser af. Zijn dochter woont en studeert inmiddels in Berlijn.

‘Nek uitsteken voor democratie’

Nu is Lami Özgen in Nederland, onder meer om de FNV en de onderwijsbond AOb te bezoeken. Want toenmalig vice-voorzitter Catelene Passchier was bij het KESK-congres. En FNV-voorzitter Han Busker schreef naar aanleiding van de rechtszaak tegen Özgen brieven naar de toenmalige Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken, naar de Tweede Kamer  en naar de toenmalige minister van Justitie in Turkije met het verzoek deze rechtszaak te seponeren. Ook voor een andere gevluchte vakbondsman, Nihat Keni, maakte de FNV zich hard. In de brief staat onder meer: ‘Nihat Keni, Lami Özgen, en hun collega’s behoren tot de groep mensen die in Turkije hun nek uitsteken, ten koste van hun eigen bestaanszekerheid en veiligheid, voor de democratie, rechtsstaat en inclusieve samenleving in Turkije. Zij verdienen ons aller volledige steun!’

“Dat heb ik niet vergeten”, zegt hij nu. “En ik weet dat dit voor alle KESK-leden veel heeft betekend. Het is een voorbeeld van internationale solidariteit tussen vakbonden.” Özgen ging onder meer in gesprek met FNV-bestuurder Tuur Elzinga [foto] en internationaal secretaris van de AOb Trudy Kerperien. “Omdat veel collega’s van mij die als vluchteling in Nederland zitten jullie steun nodig hebben. Ook voor het democratiseringsproces in Turkije is jullie steun hard nodig. We gaan onderzoeken hoe we dit gezamenlijk kunnen oppakken.”

Amsterdam, 10 april 2019
Interview: Astrid van Unen
Fotografie: Mirjam van Leussen