‘Er gebeuren nu dingen die we zelfs onder Mugabe niet zagen’

Peter Mutasa, voorzitter van de vakbondskoepel ZCTU, leidde twee massale protestacties in Zimbabwe, die met de harde hand werden neergeslagen door het regime. Er hangt hem een gevangenisstraf van dertig jaar boven het hoofd.

De man die wordt beschuldigd van opruiing tegen de regering, oogt uiterst kalm wanneer ik hem de hand schudt. Vakbondsvoorzitter Peter Mutasa (42) is op uitnodiging van FNV in Den Haag om met Nederlandse politici te praten over Zimbabwe, zijn land dat in een diepe politieke en economische crisis verkeert. Na decennia van opgelegde handelssancties tegen het voormalig Mugabe regime, probeert het Afrikaanse land nu internationale investeerders aan te trekken. Mutasa hoopt dat handelsland Nederland de Zimbabwaanse regering kan aansporen tot verbetering: ‘Een sociale dialoog met de overheid is hard nodig.’

Dansend de straat op

In 2017 gingen de Zimbabwanen dansend de straat op. Na 37 jaar in het zadel te zitten, werd regeringsleider Robert Mugabe afgezet door het leger. Het volk vierde feest. Zimbabwe, rijk aan goud, platina, chroom en een degelijk educatiesysteem, was na jarenlange repressie klaar voor een nieuwe toekomst. ‘We hadden hoop en dachten dat de nieuwe regering de situatie zou verbeteren’, vertelt Mutasa vanuit het FNV-vakbondshuis in Den Haag.

Maar de feestvreugde was van korte duur. Onder het regime van huidig president Mnangagwa van de Zanu-PF partij, raakte het land verder in het slop. De buitenlandse schulden waren torenhoog, de prijzen stegen excessief terwijl de lonen ver achterbleven. De inflatie vierde hoogtij. Ook de werkloosheid nam drastisch toe. Mensen die nog wel een baan of pensioen hadden, zagen hun inkomsten in rook opgaan.  

Toen de regering een nieuwe maatregel introduceerde waarbij over elke transactie twee procent aan de overheid moest worden betaald, was voor velen de maat vol. In oktober vorig jaar riep Mutasa met de ZCTU op tot vreedzaam protest. Toen mensen massaal de straat opgingen, openden militairen het vuur op de demonstranten. Zeven mensen werden gedood, velen raakten gewond. Mutasa vertelt dat zwaar bewapende politiemannen hun kantoren binnendrongen. ‘Ze sloegen ons en arresteerden zo’n 57 mensen, ik werd ook gearresteerd maar was na een dag weer op vrije voeten.’

Thuis uit protest

In januari kampte Zimbabwe, na Venezuela, met het hoogste inflatiepercentage wereldwijd. En toen besloot de regering ook nog de olieprijzen met 150 procent te verhogen. Omdat brandstofprijzen worden doorberekend in voedsel, transport, en vele andere diensten en producten, werd het leven wederom duurder. De Zimbabwanen pikten het niet langer. In januari kwamen artsen, docenten en tienduizenden werknemers daarom opnieuw in protest. Om een dramatisch bloedbad zoals in oktober te voorkomen, riep ZCTU mee op tot protest. De organisatoren besloten om in plaats van de straat op te gaan, nu drie dagen thuis te blijven van het werk. ‘De stay at home actie begon in Harare, vanaf de tweede dag twee deden bijna alle steden in het land mee’, aldus Mutasa.

Maar het geweld bleef niet uit. Naar schatting vielen er twaalf doden en honderden gewonden. Minstens zeshonderd demonstranten werden gearresteerd. Mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch meldde dat beveiligingstroepen het vuur openden op de betogers. ‘De regering gebruikte relschoppers die de winkels vernielden, als excuus om militairen in te zetten’, verklaart Mutasa. Er werd met harde hand ingegrepen. ‘Mensen werden in elkaar geslagen voor de ogen van hun vrouw en kinderen.’ Het werd een zwarte bladzijde in de geschiedenis.

Op de vlucht

‘Er gebeuren dingen die we zelfs onder Mugabe niet zagen’, vertelt de vakbondsvoorzitter die deze actie mee op touw zette. Mutasa sloeg zelf op de vlucht, toen ze hem mee wilden nemen uit zijn huis in de hoofdstad Harare om hem, zoals hij zelf zegt, te laten verdwijnen. Hij denkt dat ze van de geheime dienst waren. ‘Toen de twaalf gemaskerde mannen in hun pick-uptrucks arriveerden, blokkeerden mijn buurtgenoten de ingang van mijn huis. Mijn vrouw en kinderen waren al gevlucht naar een safe house. Ik ging snel via de achterdeur naar buiten gaan, pakte de auto en reed samen met mijn broer en twee neven de bergen in. We hadden geen flauw benul waar we naar toe gingen. Het regende hard. We vonden een grot om in te schuilen. Daar sliepen we drie nachten.’

Hij vervolgt: ‘Ik hoorde dat ze mijn neefje zwaar mishandelden. Ze wilden weten waar ik was, hoorden hem uit en sloegen hem drie uur achterelkaar’, vertelt Mutasa met een kille blik in de ogen. Na overleg met zijn advocaat, besloot hij zichzelf bij de politie te melden. Hij werd beschuldigd voor de ondermijning van de constitutionele regering en het aanzetten tot geweld. ‘Ik zat een week in de gevangenis, geboeid en al, het zat er vol met jonge mannen. Ze werden geslagen en mishandeld. Volgens mij waren de meesten onschuldig.’

Internationale aandacht

Na een week gevangenschap, kwam Mutusa op borgtocht vrij. ‘Ik geloof dat ik deze vrijlating te danken had aan de solidariteit van de internationale vakbeweging’, legt Mutasa uit over hoe belangrijk de internationale aandacht was die hij voor zijn zaak kreeg.  

We are not criminals but just trade unionists pic.twitter.com/gSKGN9EGxL

— peter mutasa (@MutasaPeter) 6 april 2019

‘Natuurlijk was ik bang’, zegt Mutasa, ‘ik ben een mens, ik heb een vrouw en drie kinderen. Maar ik heb een belofte gemaakt: zolang ik leef, ga ik door met de strijd totdat we een beter land hebben waar mensenrechten gerespecteerd worden en de grondwet wordt nageleefd.’

Mutasa kan twintig jaar celstraf krijgen voor het omverwerpen van de regering met de stay at home-actie, plus tien jaar voor het aanzetten tot geweld en de verstoring van de openbare orde met de oktoberdemonstraties. Toch mocht hij afreizen naar Europa, omdat hij zich dagelijks plichtsgetrouw meldde bij de politie de afgelopen maanden.

Peter Mutasa is voorzitter van de Zimbabwe Congres of Trade Unions (ZCTU) en algemeen secretaris van de vakbond van de bankensector, de Zimbabwe Banks and Allied Workers (ZBAW). De ZCTU is de oudste federatie in het land en vertegenwoordigt 35 verschillende sectoren, waaronder die van onderwijs, energie, landbouw en mijnbouw. Door de crises in het land, zijn veel werknemers hun baan kwijtgeraakt en is ZCTU afgeslankt van 500.000 tot 100.000 leden.
 

Tekst en fotografie: Leontien Aarnoudse voor Mondiaal FNV