Mondiger naar Qatar

In het rijke Qatar bouwen meer dan een kwart miljoen gastarbeiders in de zinderende hitte voor een schijntje de meest futuristische sportstadions voor het WK voetbal in 2022. Toch vindt Jin Sook Lee, leider van het migrantenprogramma van de Internationale Bouw- en Houtbond, BWI, dat alleen ‘klagen’ weinig zin heeft. Met ondersteuning van Mondiaal FNV biedt de vakbond migranten voor vertrek cursussen aan waarin ze mondiger worden gemaakt.

Van onze correspondent Wilma van der Maten

In de verte lijken de nieuwe sportstadions net paleizen in de moderne versie van het Arabische sprookje Duizend en een Nacht. Maar wie als journalist te dicht met zijn camera in de buurt van een bouwplaats  komt, wordt ogenblikkelijk door een geheim agent in burger in zijn kraag gegrepen. Onlangs zette het land een BBC televisieploeg op het vliegtuig toen die probeerde gastarbeiders te interviewen. Qatar heeft genoeg van de ‘opruiende’ verhalen over de slechte omstandigheden waarin de gastarbeiders werken. Volgens een rapport van Amnesty International zouden sinds de start van de bouw al 1200 migranten zijn overleden.

Schrijnende arbeidssituatie

Jin Sook Lee van de Internationale Bouw- en Houtbond bevestigt de schrijnende arbeidssituatie van de buitenlandse bouwvakkers in een land dat naast Singapore de hoogst betaalde salarissen van de wereld kent. Het leger werkvolk ondermeer uit Bangladesh, India en Pakistan verdient daarentegen een schijntje. Ze werken 12 uur per dag in oplopende temperaturen boven de 40 graden zonder enige compensatie voor de gemaakte overuren.

Arbeiders bewust maken

Toch vindt Lee, zelf een dochter van een Koreaans migrantenkoppel, dat alleen hameren op de slechte arbeidsomstandigheden te weinig uithaalt. “We moeten gastarbeiders bewust maken. Ze vooraf een realistisch beeld schetsen van de situatie die ze te wachten staat en ze leren om voor zichzelf op te komen. Mensen denken in korte tijd veel geld voor hun familie thuis te kunnen verdienen.” 

Bouwvakkers trainen

Marco Polo Ferer, die voor de BWI ter plekke aanwezig is, vertelt dat veel migranten in Qatar arriveren met gebrek aan vaardigheden. Ze hebben nooit eerder gewerkt op een bouwplaats. “Werkgevers buiten dat uit door ze nog geen 150 euro per maand te betalen. We hebben werkplaatsen opgezet waar we deze bouwvakkers trainen.” Onlangs brak er brand uit in een van de slaapverblijven van de arbeiders. 400 mensen raakten gewond. De brand had voorkomen kunnen worden als de migranten een brandbestrijdingscursus hadden gevolgd”, aldus Ferer.

Samenwerken met Europese ambassades

Om migranten beter voor te bereiden biedt BWI ondermeer in India cursussen aan, waarin ze over de alledaagse praktijk wordt verteld en hoe ze zich zo goed mogelijk kunnen voorbereiden. Vanuit India vertelt programmaleider Rajeev Sharma dat BWI met verschillende Europese ambassades in Doa samenwerkt om zo een vinger aan de pols te houden. BWI biedt ook juridische hulp aan voor migranten. “Dankzij onze intense campagnes zijn de arbeidsomstandigheden voor de migranten al een klein beetje  verbeterd”, aldus Sharma.

Op eieren lopen

Het blijft ‘op eieren lopen’ voor de BWI in het emiraat, waar vakbonden zijn verboden en demonstraties op de werkvloer uit den boze zijn. Toch mocht een internationaal inspectieteam afgelopen februari enkele stadions bezoeken. Als onderdeel van een verdrag dat de regering afgelopen november met BWI ondertekende. “Natuurlijk kregen we de schoongeveegde plekken te zien en durfde geen arbeider echt het achterste van zijn tong te laten zien. Er was een voorzichtige vooruitgang”, klinkt het hoopvol aan de zijde van Jin Sook Lee.

Overheid geeft twee dodelijke ongelukken toe

De constructiebedrijven kregen het advies harder aan de veiligheid en gezondheid van de arbeiders te werken. Voor het eerst - zij het met enige schroom-  gaf de overheid publiekelijk twee dodelijke ongelukken toe. Begin dit jaar viel een arbeider van de stijger. Hij overleefde de val niet omdat zijn veiligheidsriem brak. Een tweede migrant werd door een watertanker overreden. 

Afschaffen kafala-systeem

Ook arbeidsrechterlijk valt er volgens Jin Sook Lee nog veel te verbeteren. Qatar beloofde het gewraakte kafala-systeem af te schaffen, waarin arbeiders volkomen zijn overgeleverd aan de nukken van hun werkgever. Zo worden hun paspoorten bij aankomst in beslag genomen en dienen ze bij vertrek met toestemming van de ‘sponsor’ een exit-visum te regelen. Volgens de mensenrechtenorganisatie Amnesty International is er in de praktijk ondanks de toegezegde hervormingen van de arbeidswetten weinig veranderd. Wel staat in de nieuwe regeling, waarin het woord ‘Kafala’ weliswaar is verdwenen, dat de werkgever niets meer over de arbeider heeft te zeggen zodra zijn contract is afgelopen.

85% van lonen volgens afspraak uitbetaald

De algemene klacht van de gastarbeiders blijft de veel te lage salarissen. Vaak wordt het loon te laat of helemaal niet uitbetaald. In het verdag dat de Internationale Bouw- en Houtbond sloot staat dat werkgevers op tijd, binnen een maand, de lonen moeten uitkeren. Uit onderzoek blijkt dat inmiddels 85 % van de bouwvakkers zijn geld volgens de gemaakt afspraak ontvangt.

Als wereldspeler mensenrechten leren respecteren

Het schatrijke emiraat Qatar werkt hard om als wereldspeler, niet alleen op het gebied van voetbal, maar ook als financieel en economisch centrum door de internationale gemeenschap te worden geaccepeerd. Volgens Rajeev Sharma horen daarbij ook regels. Het emiraat zal als eerste stap vakbonden moeten toestaan en mensenrechten leren respecteren.